titus lucretius carus (m.ö. 95-55) geç dönem roma cumhuriyeti'nde yaşamış bir epiküryen şairdi. altı kitaplık şiiri de rerum natura (kısaca drn), ona son dokunuşlarını yapacak kadar yaşayıp yaşamadığı tartışmalı olmasına rağmen, neredeyse hiç bozulmadan günümüze ulaşmıştır. felsefi şiir tarihinde öncü bir figür olmasının yanı sıra lucretius, şiirinin ana konusu olan epiküryen fiziği hakkında en önde gelen bilgi kaynağımız olmuştur. diğer epiküryen öğretileri arasında, özgür irade düşüncesine yol açan, atomik 'sapma' olgusu çoğunlukla lucretius'un aktarımıyla biliniyor. epiküryen sistemi ustaca ve tutkulu bir şekilde savunan lucretius'un özellikle üçüncü kitapta ölüm korkusuna karşı yönelttiği dokunaklı eleştiri takdire şayandır.
lucretius'un biyografisi hakkında drn'den yapabildiğimiz çok az sayıda çıkarımın ötesinde neredeyse hiçbir şey bilmiyoruz. ona sadece bir tane çağdaş referans var; m.ö. 54'te yazılmış bir mektubunda cicero, kardeşine, lucretius'un şiirini karakterize eden zeka parıltıları ve ustalık hakkında kendisiyle hemfikir olduğunu belirtir.
epikür, m.ö. 4. yüzyılın sonlarında ve m.ö. 3. yüzyılın başlarında sistemini kurdu ve bu, helenistik çağın en etkili sistemlerinden biri haline geldi. lucretius, italya'da, epiküryenizmin orada geliştiği bir dönemde, özellikle şair-filozof philodemus'un çevresinde büyük bir epiküryen çemberinin oluştuğu napoli körfezi bölgesinde yaşadı.
epiküryen olan romalılar arasında cicero'nun arkadaşı atticus ve daha sonra sezar'ın suikastçısı cassius da vardı. bu nedenle lucretius'un epiküryenizme yönelişini roma entelijansiyası arasındaki bir eğilimin bir parçası olarak düşünmek hem kolay hem de çekicidir.
kesin olarak söyleyebileceğimiz şey; drn, memmius ailesinin hangi üyesi olduğu kesin olmasa da, memmius adlı bir roma aristokratına adanmış ve ona hitaben yazılmıştır. lucretius, memmius ile dostluklarından söz etse de bu, gerçek bir sosyal eşitlikten farklı olarak asimetrik bir müşteri-patron ilişkisi olasılığını ortadan kaldırmıyor.
erken dönem hristiyanlık, lucretius'u bir din düşmanı olarak adlandırdığı için, hayatı ve ölümü bu yaklaşıma uygun olarak sefilce tasvir edilmişti. böylece, st. jerome'a göre, o bir aşk iksiri (afrodizyak) yüzünden delirdi, aklı başında olduğu aralıklarda şiir yazdı, kendini öldürdü ve şiirini ölümünden sonra cicero tarafından düzenlenmek üzere bıraktı. bu -bazılarının güvenilir bulduğu son detay dışında- açık bir çarpıtmadır.
lucretius'un genç bir hayranı ve çağdaşı olan virgil'in onun ardından yazmayı borç bildiği kutlayıcı satırlar, st. jerome'un perişan delilik tasviri ile çelişir:
"şeylerin nedenlerini bilen,
tüm korkuları ve acımasız kaderi ayaklarının altında ezen
ve cehennemi kükreyerek yutan o,
mutludur."
övgü dolu bu dizelerinde virgil, drn'nin dört baskın temasını düzgün bir şekilde özetliyordu:
1. evrensel bir nedensellik açıklaması.
2. tehditlerle dolu bir dünya imajının ortadan kaldırılması.
3. özgür iradenin kanıtlanması.
4. ruhun ölümsüzlüğü ve ölümden sonraki hayat hakkındaki inancın yok edilmesi.
lucretius'un felsefi anlayışının kıskanılacak bir mutluluk kaynağı olarak reklamını yaparken virgil, aynı zamanda da, drn'nin yazarının bu tarihe kadar intihar eden bir psikotik olarak ünlenmesini mantıksız kıldı.
şiir, lucretius'un istediği anlamda tamamlanmış durumda olsun ya da olmasın, altı kitabın dizilişi açıkça ve dikkatle planlanmış bir yapıdadır. eşleşen üç kitap çiftine ayrılır:
1. evrenin kalıcı bileşenleri: atomlar ve boşluk
2. atomlar fenomenleri nasıl açıklar?
3. ruhun doğası ve ölümü
4. ruhun fenomenleri
5. evren ve evrenin ölümü
6. evrendeki fenomenler
diziliş artan ölçeklidir: ilk kitap çifti atomların mikroskobik dünyasıyla, ikincisi insanlarla, üçüncüsü de bir bütün olarak evrenle ilgilidir. her bir kitap çifti içinde, ilki söz konusu varlık veya varlıkların temel doğasını açıklar, ikincisi onlarla ilişkili bir dizi fenomeni inceler. başka bir simetri, tek sayılı kitaplardaki ölümsüzlük temasında yatmaktadır. kitap 1, temel unsurların ölümsüzlüğünü en başından vurgularken belirgin bir zıtlıkla 3. ve 5. kitaplar, sırasıyla ruhun ve evrenin ölümlü olduğunu açıklar.
bu eşleşen üç çift kitaba ek olarak şiir, yaşam ve ölüm temalarına göre düzenlenmiş iki dengeli yarıdan oluşmuş gibi de görülebilir. doğum ve yaşamı ilham eden güç olan venüs'ü yücelten bir ilahi ile açılır. ilk yarı, 3. kitabın sonunda, lucretius'un ölüm korkusunu uzun ve etkili bir şekilde feshi ile sona erer.
ve bir bütün olarak şiir, kapanıştaki, peloponezya savaşı sırasındaki korkunç atina vebasının huzursuz pasajı ile ölüm temasına geri döner.
bu sonla ilgili çok fazla tartışma var. bazıları bunun şiirsel olarak etkili bir kapanış olduğunu iddia eder, diğerleri lucretius'un yaşamış olsaydı en azından ahlakla ilgili bir bölüm daha yazarak kitabı tamamlayacağına inanırlar. yaygın kabule göre, lucretius ölüm konusundaki nihai ahlaki kararı bu noktaya kadar getirdikten sonra okuyuculara bırakmıştır.
şu kadarı söylenebilir ki; lucretius, epikür'e ait metinleri kaynak alarak giriştiği yeniden yazma işlemini 1-3 kitapları için tamamlamıştı ancak ölümü sırasında hala 4-6 kitapları üzerinde çalışmaya devam ediyordu. diğer tamamlanmamışlık belirtilerinin yanı sıra son üç kitap çok uzundur ve muhtemelen bunlar da son revizyonda 1–3 kitapları kadar bir uzunluğa indirgenecekti.
çalışma şeklinden dolayı, lucretius'un şiirinin ana felsefi içeriğinin, epikür'de bulduklarını yakından yansıttığına dair güvenilir gerekçelerimiz var. epikür'den ayrılması, doktrin veya argümandan çok sekans meselesidir. epikür'ün orijinal metnine olan bu sadakat, lucretius'un efendisinin yazılarından bahsederken kullandığı saygı dolu ifadelerle daha da doğrulanıyor:
"sizi takip ediyorum, siz ki antik yunan ırkının ihtişamısınız, ayak izlerinize kendi ayak izlerimi ekliyorum, hiçbir arzu sizinle aşk için rekabet etme arzusundan daha şiddetli olamaz, dileğim sizi taklit etmektir... siz bizim üstadımızsınız; ey, gerçeğin kaşifi. bize emirlerinizi iletiyorsunuz ve tıpkı arıların çiçeklerde bulabildikleri her sırrı yudumladıkları gibi biz de görkemli parşömenlerinizdeki altın değerindeki kelimelerinizle besleniyoruz; altın değerindeler ve sonsuz bir hayatı hak ediyorlar."
lucretius, yöntem olarak düz yazıyı değil de şiiri seçmesinin nedenini, felsefenin ruh için bir ilaç olduğunu ve dizelerin cazibesi ile doktorların bir fincan acı tıbbın kenarına bulaştırdıkları bal gibi bir işlev gösterebileceğini, böylelikle çocukları iyileşmek için bu ilacı içmeye ikna edebileceğini umduğunu söyleyerek açıklar. lucretius, bilinmezlikler karşısındaki korku söz konusu olduğunda hiçbirimizin karanlıktan dehşete kapılmış çocuklardan bir farkımızın olmadığını hatırlatır.
de rerum natura, başlığının da teyit ettiği gibi, antik yunan'ın saygıdeğer doğa bilimleri geleneği içerisinde yazılmış bir fizik çalışmasıdır. yine de lucretius, sadece kozmoloji bilgisi vermek için değil, aynı zamanda bir epiküryen olarak okuyucusuna mutluluk için eksiksiz bir reçete sunmak için de yazıyor. elbette ilahi korkuyu fizik bilimi ile ortadan kaldırmak bu görevin bir bileşenidir, ama sadece bu değil. epiküryen ilkelere göre, ölüm korkusu da ortadan kaldırılmalı, ayrıca hazların ve acıların rasyonel yönetimi de öğrenilmeli.
böyle bir gündem, şiirin stratejik açıdan önemli çeşitli noktalarında, lucretius'un epiküryen değerleri yüceltmesi şeklinde kendini gösterir. kitap 3'ün muhteşem finali, ölümün basit bir yok oluş olduğu yönündeki önceki kanıtı başlangıç noktası olarak alır ve ölüm korkusuna karşı açık bir küçümsemedir. lucretius, sanki yok olduktan sonra da kederlenmeye, pişmanlık duymaya ve ağlamaya devam edebilecekmişiz gibi, gelecekteki bir ölüm durumundan korkmamızın aslında sadece bir kavram kargaşasından ibaret olduğunu savunur. gerçek şu ki, ölü olmak, daha önce hiç doğmamış olmaktan daha kötü olmayacaktır (daha iyi olmayacağı gibi). ölümle ilgili son felsefi literatürde yaygın olarak tartışılan bu lucretiusçu "simetri argümanı", kişinin gelecekteki kendi ölümünü kabullenebilmesi için daha fazla argümanla birlikte sunulur. kitap 4'teki cinsel tutku tedavisi, kendini herhangi bir bireye köleleştirmenin çılgınlığını komik bir şekilde kınayan benzer bir küçümseme içerir.
kitap 2, beraberinde kaçınılmaz olarak büyük kaygılar getiren büyük ihtiraslardan kaçınırken kolayca tatmin edilebilen mütevazı arzuları sürdürmek olarak tasvir edilen bağımsız, huzurlu, sükunet dolu epiküryen yaşam biçimini över.
kitap 6, medeniyetin sağladığı armağanlar için atina kentini överken, yine de tüm bunların, bu kentin insanlığa sunduğu en büyük armağan olan epiküryen felsefesinin yanında gölgede kaldıklarını da ekler. çünkü yaşamı gerçekten de yaşamaya değer kılan tek şey epiküryenizmdir; o sadece bizi korkudan ve eziyetten kurtarmakla kalmaz, aynı zamanda arzularımızı gerçek ve kalıcı memnuniyetin tadını çıkarabileceğimiz noktaya nasıl yönelteceğimizi de öğretir. lucretius'un 5. kitaptaki bütün medeniyet tarihini de aynı motifi güçlendirmek için yazdığı söylenebilir: medeniyet, insanın kendi payına düşeni artırma arzusu nedeniyle ilerlemiştir, ancak bu faydasızdır; çünkü her ilerleme bir keder kaynağını yalnızca bir diğeriyle değiştirmek için ortadan kaldırır. sorunlarımızın temel nedeni başka bir yerde yatıyor ve medeniyet zirveye ulaştıktan sonra artık geriye epikür'ün işte bu temel nedeni gün ışığına çıkarması kaldı; lucretius bunu ima ediyor.
epiküryen "dört parçalı tedavi" (tetrapharmakos) şudur:
1- tanrıdan korkma.
2- ölüm hakkında endişelenme.
3- iyi olanı elde etmek kolaydır.
4- kötü olana katlanmak kolaydır.
bu özdeyişlerin ilk üçü şiirde ahlak hakkındaki yorumlarda tam olarak temsil edilir, ancak ilginç bir şekilde dördüncüsü yoktur. kötülüğe nasıl katlanılacaktı? epikür'ün acıyı ağırbaşlılıkla kabul etme reçetesi, zihni geçmiş zevklere yoğunlaştırmak ve ağrının ölümcül olduğu yerde ağrısız ölüm durumunun yakın olduğuna yoğunlaşmak gibi stratejilerde yatıyordu. her ne kadar bu reçete epikür'ün modern yorumcularını [modern tıbbın sağladığı çok daha yararlı ağrı kesiciler olması nedeniyle] her zaman etkilememiş olsa da, eski takipçileri ve sempatizanları tarafından yaygın olarak ve hayranlıkla alıntılanmıştır. epiküryen etiği konusundaki derin kavrayışı göz önüne alındığında lucretius'un şiirde göze çarpan bu ihmali düzeltmeyi planlamadığına inanmak zor. eğer böyle bir plan yaptıysa, son özdeyişi dahil etmek için en uygun yer, büyük atina vebası sırasında yaşanan korkunç acıların betimlendiği kapanıştaki dizelerin yanı olurdu. şiirin bitmediğine ve yaşasaydı lucretius'un son kısmı geliştireceğine veya yeniden yapılandıracağına inananlar, bu görev için kaydettiği olası motifin, acı karşısında sunulacak güzel teselliler ve iyimserlik olduğundan haklı olarak şüphelenebilirler.
lucretius, epikür'ün baş başarısını dinlerin yenilgisi olarak sunar.
epikür, tanrıların varlığında ısrar etmişti, ancak onlara atfettiği varlık tarzı bir tartışma konusu haline geldi. örneğin, epikür'e göre tanrıların sadece yarı-bedenleri vardır ve sezgi, hayal gücü ya da rüyalar haline gelmek için gözlerimize ve zihnimize giren incecik ve yıldırım hızında görüntü maddelerinden başka bir şey değildirler.
bazı akademisyenler, bütün bileşiklerin nihayetinde parçalanması gerektiği kuralına bir istisna yaparak, ölümsüz tanrıları bütün gezegenler gibi kaçınılmaz olarak yok olacak olan dünyamızın dışında, ölümlü gezegenlerin arasındaki çok daha güvenli bölgelerde yaşayan, yüksek oranda seyreltilmiş bir biyolojik varlık formu olarak tanımlarlar.
böyle fiziksel bir yorumdan şüphe duyan diğerleri, tanrıları birer benzetmeye indirgeyerek epikür'ün bu ölümsüz varlıklarla kastettiğinin aslında kendi sezgisel düşünce yapılarımız ve doğal olarak arzu ettiğimiz dingin yaşamın idealize edilmiş bir hali olduğunu söylerler ve bu tür varlıkların evrenin herhangi bir yerinde yaşayan organizmalar olarak var olması gerektiği görüşüne katılmazlar.
ancak lucretius bu teolojiye başka bir boyut ekliyor: şiir ilerledikçe epikür'ün kendisi giderek bir tanrı olarak sunuluyor. nasıl ki herkül dünyayı hydra gibi bir canavardan kurtardıysa epikür de bize kalıcı bir kurtuluş sundu; korkular, kibir ve doyumsuz arzular gibi ruhlarımıza musallat olan ve gerçekten de korkunç olan canavarlar karşısında bir kurtuluş.
lucretius, roma imparatorluğu'nun erken dönemindeki yazarlar tarafından hem takdir edildi hem de taklit edildi; lactantius gibi latin yazarların gözünde o, tanrısız epiküryen felsefesinin önde gelen sözcüsüydü.
diogenes laertius'un, lucretius'u kaynak alarak yazdığı, "epikür'ün hayatı"nın latince çevirisi ile epiküryen fikirler o çağın özellikle etik alanındaki felsefi tartışmalarına dahil edilmişti.
drn, 1417'de papalık sekreteri poggio bracciolini tarafından yeniden keşfedilen ve ardından rönesans baskılarının temeli haline gelen, 9. yüzyıla ait iki seçkin el yazmasında hayatta kaldı. stephen greenblatt'ın "sapma, medeniyetin seyrini değiştiren keşfin öyküsü" adlı pulitzer ödüllü kitabı şiirin yeniden keşfine dair bu büyüleyici hikayeyi konu alır.
bu yeniden keşifle birlikte, edebiyat ve felsefe çevrelerindeki geniş etkisine rağmen -örneğin, montaigne tarafından en titizlikle alıntı yapılan yazarlar arasındadır- lucretius, şiiri aracılığıyla, 15. ve 16. yüzyıllar boyunca 'ateist' kelimesinin aşağılayıcı bir etiket olarak kullanılmasına karşı mücadele etti.
17. yüzyılda erken dönem modern atomcu materyalist dünya görüşünün ortaya çıkışı üzerinde önemli bir etkisi oldu. pierre gassendi, atomcu sistemini epikür'ün ve lucretius'un felsefeleri üzerine kurarken bunu hristiyan ideolojisi açısından da kabul edilebilir hale getirmeye çalıştı.
lucretius'un modern çağdaki pek çok hayranından biri de, şiirin çok sayıda baskısının yer aldığı bir koleksiyona sahip olan ve kendisinin bir epiküryen olduğunu ilan eden, thomas jefferson'dır.
[sadeleştirildi. fizik başlığı altında çok daha detaylı bilgi verilmiş.]
stanford felsefe ansiklopedisi
lucretius'un biyografisi hakkında drn'den yapabildiğimiz çok az sayıda çıkarımın ötesinde neredeyse hiçbir şey bilmiyoruz. ona sadece bir tane çağdaş referans var; m.ö. 54'te yazılmış bir mektubunda cicero, kardeşine, lucretius'un şiirini karakterize eden zeka parıltıları ve ustalık hakkında kendisiyle hemfikir olduğunu belirtir.
epikür, m.ö. 4. yüzyılın sonlarında ve m.ö. 3. yüzyılın başlarında sistemini kurdu ve bu, helenistik çağın en etkili sistemlerinden biri haline geldi. lucretius, italya'da, epiküryenizmin orada geliştiği bir dönemde, özellikle şair-filozof philodemus'un çevresinde büyük bir epiküryen çemberinin oluştuğu napoli körfezi bölgesinde yaşadı.
epiküryen olan romalılar arasında cicero'nun arkadaşı atticus ve daha sonra sezar'ın suikastçısı cassius da vardı. bu nedenle lucretius'un epiküryenizme yönelişini roma entelijansiyası arasındaki bir eğilimin bir parçası olarak düşünmek hem kolay hem de çekicidir.
kesin olarak söyleyebileceğimiz şey; drn, memmius ailesinin hangi üyesi olduğu kesin olmasa da, memmius adlı bir roma aristokratına adanmış ve ona hitaben yazılmıştır. lucretius, memmius ile dostluklarından söz etse de bu, gerçek bir sosyal eşitlikten farklı olarak asimetrik bir müşteri-patron ilişkisi olasılığını ortadan kaldırmıyor.
erken dönem hristiyanlık, lucretius'u bir din düşmanı olarak adlandırdığı için, hayatı ve ölümü bu yaklaşıma uygun olarak sefilce tasvir edilmişti. böylece, st. jerome'a göre, o bir aşk iksiri (afrodizyak) yüzünden delirdi, aklı başında olduğu aralıklarda şiir yazdı, kendini öldürdü ve şiirini ölümünden sonra cicero tarafından düzenlenmek üzere bıraktı. bu -bazılarının güvenilir bulduğu son detay dışında- açık bir çarpıtmadır.
lucretius'un genç bir hayranı ve çağdaşı olan virgil'in onun ardından yazmayı borç bildiği kutlayıcı satırlar, st. jerome'un perişan delilik tasviri ile çelişir:
"şeylerin nedenlerini bilen,
tüm korkuları ve acımasız kaderi ayaklarının altında ezen
ve cehennemi kükreyerek yutan o,
mutludur."
övgü dolu bu dizelerinde virgil, drn'nin dört baskın temasını düzgün bir şekilde özetliyordu:
1. evrensel bir nedensellik açıklaması.
2. tehditlerle dolu bir dünya imajının ortadan kaldırılması.
3. özgür iradenin kanıtlanması.
4. ruhun ölümsüzlüğü ve ölümden sonraki hayat hakkındaki inancın yok edilmesi.
lucretius'un felsefi anlayışının kıskanılacak bir mutluluk kaynağı olarak reklamını yaparken virgil, aynı zamanda da, drn'nin yazarının bu tarihe kadar intihar eden bir psikotik olarak ünlenmesini mantıksız kıldı.
şiir, lucretius'un istediği anlamda tamamlanmış durumda olsun ya da olmasın, altı kitabın dizilişi açıkça ve dikkatle planlanmış bir yapıdadır. eşleşen üç kitap çiftine ayrılır:
1. evrenin kalıcı bileşenleri: atomlar ve boşluk
2. atomlar fenomenleri nasıl açıklar?
3. ruhun doğası ve ölümü
4. ruhun fenomenleri
5. evren ve evrenin ölümü
6. evrendeki fenomenler
diziliş artan ölçeklidir: ilk kitap çifti atomların mikroskobik dünyasıyla, ikincisi insanlarla, üçüncüsü de bir bütün olarak evrenle ilgilidir. her bir kitap çifti içinde, ilki söz konusu varlık veya varlıkların temel doğasını açıklar, ikincisi onlarla ilişkili bir dizi fenomeni inceler. başka bir simetri, tek sayılı kitaplardaki ölümsüzlük temasında yatmaktadır. kitap 1, temel unsurların ölümsüzlüğünü en başından vurgularken belirgin bir zıtlıkla 3. ve 5. kitaplar, sırasıyla ruhun ve evrenin ölümlü olduğunu açıklar.
bu eşleşen üç çift kitaba ek olarak şiir, yaşam ve ölüm temalarına göre düzenlenmiş iki dengeli yarıdan oluşmuş gibi de görülebilir. doğum ve yaşamı ilham eden güç olan venüs'ü yücelten bir ilahi ile açılır. ilk yarı, 3. kitabın sonunda, lucretius'un ölüm korkusunu uzun ve etkili bir şekilde feshi ile sona erer.
ve bir bütün olarak şiir, kapanıştaki, peloponezya savaşı sırasındaki korkunç atina vebasının huzursuz pasajı ile ölüm temasına geri döner.
bu sonla ilgili çok fazla tartışma var. bazıları bunun şiirsel olarak etkili bir kapanış olduğunu iddia eder, diğerleri lucretius'un yaşamış olsaydı en azından ahlakla ilgili bir bölüm daha yazarak kitabı tamamlayacağına inanırlar. yaygın kabule göre, lucretius ölüm konusundaki nihai ahlaki kararı bu noktaya kadar getirdikten sonra okuyuculara bırakmıştır.
şu kadarı söylenebilir ki; lucretius, epikür'e ait metinleri kaynak alarak giriştiği yeniden yazma işlemini 1-3 kitapları için tamamlamıştı ancak ölümü sırasında hala 4-6 kitapları üzerinde çalışmaya devam ediyordu. diğer tamamlanmamışlık belirtilerinin yanı sıra son üç kitap çok uzundur ve muhtemelen bunlar da son revizyonda 1–3 kitapları kadar bir uzunluğa indirgenecekti.
çalışma şeklinden dolayı, lucretius'un şiirinin ana felsefi içeriğinin, epikür'de bulduklarını yakından yansıttığına dair güvenilir gerekçelerimiz var. epikür'den ayrılması, doktrin veya argümandan çok sekans meselesidir. epikür'ün orijinal metnine olan bu sadakat, lucretius'un efendisinin yazılarından bahsederken kullandığı saygı dolu ifadelerle daha da doğrulanıyor:
"sizi takip ediyorum, siz ki antik yunan ırkının ihtişamısınız, ayak izlerinize kendi ayak izlerimi ekliyorum, hiçbir arzu sizinle aşk için rekabet etme arzusundan daha şiddetli olamaz, dileğim sizi taklit etmektir... siz bizim üstadımızsınız; ey, gerçeğin kaşifi. bize emirlerinizi iletiyorsunuz ve tıpkı arıların çiçeklerde bulabildikleri her sırrı yudumladıkları gibi biz de görkemli parşömenlerinizdeki altın değerindeki kelimelerinizle besleniyoruz; altın değerindeler ve sonsuz bir hayatı hak ediyorlar."
lucretius, yöntem olarak düz yazıyı değil de şiiri seçmesinin nedenini, felsefenin ruh için bir ilaç olduğunu ve dizelerin cazibesi ile doktorların bir fincan acı tıbbın kenarına bulaştırdıkları bal gibi bir işlev gösterebileceğini, böylelikle çocukları iyileşmek için bu ilacı içmeye ikna edebileceğini umduğunu söyleyerek açıklar. lucretius, bilinmezlikler karşısındaki korku söz konusu olduğunda hiçbirimizin karanlıktan dehşete kapılmış çocuklardan bir farkımızın olmadığını hatırlatır.
de rerum natura, başlığının da teyit ettiği gibi, antik yunan'ın saygıdeğer doğa bilimleri geleneği içerisinde yazılmış bir fizik çalışmasıdır. yine de lucretius, sadece kozmoloji bilgisi vermek için değil, aynı zamanda bir epiküryen olarak okuyucusuna mutluluk için eksiksiz bir reçete sunmak için de yazıyor. elbette ilahi korkuyu fizik bilimi ile ortadan kaldırmak bu görevin bir bileşenidir, ama sadece bu değil. epiküryen ilkelere göre, ölüm korkusu da ortadan kaldırılmalı, ayrıca hazların ve acıların rasyonel yönetimi de öğrenilmeli.
böyle bir gündem, şiirin stratejik açıdan önemli çeşitli noktalarında, lucretius'un epiküryen değerleri yüceltmesi şeklinde kendini gösterir. kitap 3'ün muhteşem finali, ölümün basit bir yok oluş olduğu yönündeki önceki kanıtı başlangıç noktası olarak alır ve ölüm korkusuna karşı açık bir küçümsemedir. lucretius, sanki yok olduktan sonra da kederlenmeye, pişmanlık duymaya ve ağlamaya devam edebilecekmişiz gibi, gelecekteki bir ölüm durumundan korkmamızın aslında sadece bir kavram kargaşasından ibaret olduğunu savunur. gerçek şu ki, ölü olmak, daha önce hiç doğmamış olmaktan daha kötü olmayacaktır (daha iyi olmayacağı gibi). ölümle ilgili son felsefi literatürde yaygın olarak tartışılan bu lucretiusçu "simetri argümanı", kişinin gelecekteki kendi ölümünü kabullenebilmesi için daha fazla argümanla birlikte sunulur. kitap 4'teki cinsel tutku tedavisi, kendini herhangi bir bireye köleleştirmenin çılgınlığını komik bir şekilde kınayan benzer bir küçümseme içerir.
kitap 2, beraberinde kaçınılmaz olarak büyük kaygılar getiren büyük ihtiraslardan kaçınırken kolayca tatmin edilebilen mütevazı arzuları sürdürmek olarak tasvir edilen bağımsız, huzurlu, sükunet dolu epiküryen yaşam biçimini över.
kitap 6, medeniyetin sağladığı armağanlar için atina kentini överken, yine de tüm bunların, bu kentin insanlığa sunduğu en büyük armağan olan epiküryen felsefesinin yanında gölgede kaldıklarını da ekler. çünkü yaşamı gerçekten de yaşamaya değer kılan tek şey epiküryenizmdir; o sadece bizi korkudan ve eziyetten kurtarmakla kalmaz, aynı zamanda arzularımızı gerçek ve kalıcı memnuniyetin tadını çıkarabileceğimiz noktaya nasıl yönelteceğimizi de öğretir. lucretius'un 5. kitaptaki bütün medeniyet tarihini de aynı motifi güçlendirmek için yazdığı söylenebilir: medeniyet, insanın kendi payına düşeni artırma arzusu nedeniyle ilerlemiştir, ancak bu faydasızdır; çünkü her ilerleme bir keder kaynağını yalnızca bir diğeriyle değiştirmek için ortadan kaldırır. sorunlarımızın temel nedeni başka bir yerde yatıyor ve medeniyet zirveye ulaştıktan sonra artık geriye epikür'ün işte bu temel nedeni gün ışığına çıkarması kaldı; lucretius bunu ima ediyor.
epiküryen "dört parçalı tedavi" (tetrapharmakos) şudur:
1- tanrıdan korkma.
2- ölüm hakkında endişelenme.
3- iyi olanı elde etmek kolaydır.
4- kötü olana katlanmak kolaydır.
bu özdeyişlerin ilk üçü şiirde ahlak hakkındaki yorumlarda tam olarak temsil edilir, ancak ilginç bir şekilde dördüncüsü yoktur. kötülüğe nasıl katlanılacaktı? epikür'ün acıyı ağırbaşlılıkla kabul etme reçetesi, zihni geçmiş zevklere yoğunlaştırmak ve ağrının ölümcül olduğu yerde ağrısız ölüm durumunun yakın olduğuna yoğunlaşmak gibi stratejilerde yatıyordu. her ne kadar bu reçete epikür'ün modern yorumcularını [modern tıbbın sağladığı çok daha yararlı ağrı kesiciler olması nedeniyle] her zaman etkilememiş olsa da, eski takipçileri ve sempatizanları tarafından yaygın olarak ve hayranlıkla alıntılanmıştır. epiküryen etiği konusundaki derin kavrayışı göz önüne alındığında lucretius'un şiirde göze çarpan bu ihmali düzeltmeyi planlamadığına inanmak zor. eğer böyle bir plan yaptıysa, son özdeyişi dahil etmek için en uygun yer, büyük atina vebası sırasında yaşanan korkunç acıların betimlendiği kapanıştaki dizelerin yanı olurdu. şiirin bitmediğine ve yaşasaydı lucretius'un son kısmı geliştireceğine veya yeniden yapılandıracağına inananlar, bu görev için kaydettiği olası motifin, acı karşısında sunulacak güzel teselliler ve iyimserlik olduğundan haklı olarak şüphelenebilirler.
lucretius, epikür'ün baş başarısını dinlerin yenilgisi olarak sunar.
epikür, tanrıların varlığında ısrar etmişti, ancak onlara atfettiği varlık tarzı bir tartışma konusu haline geldi. örneğin, epikür'e göre tanrıların sadece yarı-bedenleri vardır ve sezgi, hayal gücü ya da rüyalar haline gelmek için gözlerimize ve zihnimize giren incecik ve yıldırım hızında görüntü maddelerinden başka bir şey değildirler.
bazı akademisyenler, bütün bileşiklerin nihayetinde parçalanması gerektiği kuralına bir istisna yaparak, ölümsüz tanrıları bütün gezegenler gibi kaçınılmaz olarak yok olacak olan dünyamızın dışında, ölümlü gezegenlerin arasındaki çok daha güvenli bölgelerde yaşayan, yüksek oranda seyreltilmiş bir biyolojik varlık formu olarak tanımlarlar.
böyle fiziksel bir yorumdan şüphe duyan diğerleri, tanrıları birer benzetmeye indirgeyerek epikür'ün bu ölümsüz varlıklarla kastettiğinin aslında kendi sezgisel düşünce yapılarımız ve doğal olarak arzu ettiğimiz dingin yaşamın idealize edilmiş bir hali olduğunu söylerler ve bu tür varlıkların evrenin herhangi bir yerinde yaşayan organizmalar olarak var olması gerektiği görüşüne katılmazlar.
ancak lucretius bu teolojiye başka bir boyut ekliyor: şiir ilerledikçe epikür'ün kendisi giderek bir tanrı olarak sunuluyor. nasıl ki herkül dünyayı hydra gibi bir canavardan kurtardıysa epikür de bize kalıcı bir kurtuluş sundu; korkular, kibir ve doyumsuz arzular gibi ruhlarımıza musallat olan ve gerçekten de korkunç olan canavarlar karşısında bir kurtuluş.
lucretius, roma imparatorluğu'nun erken dönemindeki yazarlar tarafından hem takdir edildi hem de taklit edildi; lactantius gibi latin yazarların gözünde o, tanrısız epiküryen felsefesinin önde gelen sözcüsüydü.
diogenes laertius'un, lucretius'u kaynak alarak yazdığı, "epikür'ün hayatı"nın latince çevirisi ile epiküryen fikirler o çağın özellikle etik alanındaki felsefi tartışmalarına dahil edilmişti.
drn, 1417'de papalık sekreteri poggio bracciolini tarafından yeniden keşfedilen ve ardından rönesans baskılarının temeli haline gelen, 9. yüzyıla ait iki seçkin el yazmasında hayatta kaldı. stephen greenblatt'ın "sapma, medeniyetin seyrini değiştiren keşfin öyküsü" adlı pulitzer ödüllü kitabı şiirin yeniden keşfine dair bu büyüleyici hikayeyi konu alır.
bu yeniden keşifle birlikte, edebiyat ve felsefe çevrelerindeki geniş etkisine rağmen -örneğin, montaigne tarafından en titizlikle alıntı yapılan yazarlar arasındadır- lucretius, şiiri aracılığıyla, 15. ve 16. yüzyıllar boyunca 'ateist' kelimesinin aşağılayıcı bir etiket olarak kullanılmasına karşı mücadele etti.
17. yüzyılda erken dönem modern atomcu materyalist dünya görüşünün ortaya çıkışı üzerinde önemli bir etkisi oldu. pierre gassendi, atomcu sistemini epikür'ün ve lucretius'un felsefeleri üzerine kurarken bunu hristiyan ideolojisi açısından da kabul edilebilir hale getirmeye çalıştı.
lucretius'un modern çağdaki pek çok hayranından biri de, şiirin çok sayıda baskısının yer aldığı bir koleksiyona sahip olan ve kendisinin bir epiküryen olduğunu ilan eden, thomas jefferson'dır.
[sadeleştirildi. fizik başlığı altında çok daha detaylı bilgi verilmiş.]
stanford felsefe ansiklopedisi
