safevi devleti

[okur ukdesi]

bu devlet ismini aslında bir derviş ve tarikat şeyhi olan safiyüddin'den almaktadır. 16.yy'da i̇ran coğrafyasında çok güçlenen ve özellikle şah i̇smail zamanında dönemin dünyasının güçlü devletlerinin en yüksek sırasında yer alan osmanlı imparatorluğuna direnebilen bir devlettir. daha sonra osmanlı'ya karşı çok başarılar kazanmışlardır.

şiirlerinden anlaşıldığı kadarıyla heerodoks türkmen zümreleri üzerinde inanç yönünden sağlam bir hakimiyet kuran ve kendisini mehdi ilan eden şah ismail aslında devletin asıl kurucusudur.

bu konuda ahmet yaşar ocak'ın çok kıymetli çalışmaları vardır. detaylar oradan öğrenilebilir.

safevi devletinin tebası farsidir. ancak üst kademe yöneticiler ve orduda yüksek mertebedeki kişiler türktürler. özellikşe şah ismail döneminde devlete egemen olan türkler sayesinde anadoludan irana büyük göçler yaşanmıştır. safevi devletinde de aynen yavuz dönemi osmanlısında oldugu gibi halkla yöneticiler arasında bir doku uyuşmazlıgı olmustur.şah ismail şiidir ancak farslar genellikle katı sunni veya zerdüst idiler. tepeden inme bir politikayla irandaki toplum şiiliğe zorlanmıştır. bu dönemde aynı uygulama sunni yavuz tarafından alevi-bektaşi kızılbaşlara karsı uygulanmıstır. yani bu politikalar aslında osmanlı-safevi devletlerinin politik çekişmesidir. ancak şah ismailin osmanlıyla savaşmaya pek niyetli olmadıgıda bilinmektedir, timur zamanında yasanan olaylarların birdaha yasanmaması icin yavuz sultan selim'i bir cok kez uyarmıstır ancak ok yaydan cıkmıstır bir kere. osmanlı imparatorluguyla yapılan savaşta yenilerek dağılma sürecine girmiş ve bir daha toplanamamıştır ancak özellikle şah ismailin yazdıgı tüm eserlerin türkce olması ve sürekli türklüge dem vurması nedeniyle türk devleti olarak algılanmaktadır. tarih kitaplarımızda daha cok yer verilmesi gerekir diye düsünüyorum. anadoluda arapca kanun yapmak türklükse iranda türkce kanunlar cıkarmakta türklüktür cünkü.

ön ek: aslında neden bu kadar fazla yazmışım ki benim yazacaklarımın ana mesajı barış manço iki dizeyle vermiş katip arzu-halimin sonunda.




herkes bilir türkler doğudan yani orta-asyadan batıya göçmüşlerdir. haliyle iran toprakları anadolu'dan çok daha önce türk vatanı olmuş topraklardır. nüfusunun bugün bile büyük çoğunluğu türktür. yani tebaasının çoğunluğu o zaman da türktü bu devletin.

bununla beraber devlet gelişme aşamasında bir devlet olduğu için osmanlı'ya göre daha milli bir devlettir ki bu osmanlı'nın ilk dönemlerine de benzetilebilir.

lakin nasıl ki yobazlar tutup osmanlı'yı ütopik bir dünya haline getiriyorsa ve herşey dört dörtlükse onlar için karşı tarafında da aleviler, şii türkler veya bazı türkmen arkadaşlar da osmanlı'ya tepki olarak bu devleti ütopyalaştırmaktadır ki esasen böyle değildir. uzun lafın kısası buranın şahı ismail ve yavuz sayesinde çok türkmen ölmüştür, e kolay da değildir küçücük coğrafya'ya bir şah, bir de padi-şah, bir de mısır tarafında kölemen türk devleti var, al sana bir şah, bir padi-şah, valla kölemenlerin başının adı nedir bilmiyorum.

ayrıca devleti şiidir, kızılbaş türkmenlerden osmanlı'nın yaptığı vergi, vb zulumlerden ötürü destek görmüştür. lakin yavuz sultan selim han kendine göre devletinin bekaası için bu desteğin cezasını kafasına göre kesmiştir. öldürülen türkmen sayısının içerisinde sadece kızılbaşlar da yoktur şii türkmenler de vardır. buna karşın şah ismail de anadolu'dan daha önce türkleşen iran coğrafyasında sünni türkmenlere kendi kafasına göre gerekeni yapmıştır. işin daha kötüsü filler tepişirken ezilen çimenlerin yanında bu çimenlerin arasına giren ayrılık tohumları günümüze kadar gelmiştir. bu açıdan yavuz da onu kurtarıcı adledip türkmenler tarafından adam edilen şah da dayaklıktır aslında.

bu konuya da böyle bakılmalı, bakılmalı ki geçmişin tatavalarından ders çıkartılmalı, günümüzde arap kan davası güdülmemeli.

şah ismail'in altı kuşak önceki dedesi şeyh safiyüddin tarafından sünni esaslara dayalı bir tarikat olarak kurulmuş. oğlu sadrettin zamanında da bu şekilde devam etmiş lakin şeyh ali hoca zamanında şiilik benimsenmiştir. anadolu türkmenlerinde de destek görmüştür. -anadolu'daki türkmenlerden destek görmesinin sebebi olarak; timurun anadolu seferinden dönerken yanında götürdüğü esir türkmenleri şeyh ali hoca'nın ricasıyla bırakılması gösterilir.-

bu tarikat vakti zamanında osmanlı devleti tarafından da çerağ akçesi adı altında düzenli ödemeler yapılarak desteklenmiş. şeyh cüneyt'ten itibaren de siyasi amaç taşıyan bir hal almış. öyle ki; rahatça propaganda yapabilmek, siyasi destek görebilmek adına akkoyunlu hükümdarı uzun hasan'ın kız kardeşi hatice begüm'le evlenmiştir. yerine geçen oğlu haydar da aynı siyaseti izlemiş, akkoyunlu hükümdarı uzun hasan'ın kızı alemşah begüm'le evlenmiştir. şeyh haydar döneminde tarikat daha da güç kazanmıştır.

gel zaman git zaman derken uzun hasan'ın yerine geçen yakup bey tarafından safevi şeyhlerinin amaçlarının siyasi egemenlik olduğu fark edilmiş, şeyh haydar'ın çocuklarını*** hapsettirmiştir. yakup bey ölüp akkoyunlular arasında da anlaşmazlık çıkınca serbest kalmışlardır.

akkoyunlularda vakti zamanında yaşanan taht kavgasını fırsat bilen şeyh haydar'ın oğlu ismail tarafından saldırı düzenlenmiş tebriz ele geçmiş, şeyh ismail şahlığını ilan etmiş, neticesinde de safevi devleti kurulmuştur.

halkı türk, idarecisi türk, askeri türk olan, lakin türkiye cumhuriyeti cumhurbaşkanlığı forsundaki 16 devlet içinde kendine yer bulamayan türk-türkmen-oğuz devletidir.
safevi̇ler... halkı türk, idarecisi türk, askeri türk olan, lakin türkiye cumhuriyeti cumhurbaşkanlığı forsundaki 16 devlet içinde kendine yer bulamayan türk-tür... tari̇h türklerde başlar...

bulunduğu coğrafya sebebiyle osmanlı devleti nin orta asya türkleri ile bağlantısı kurmasını engellemiştir. 1514 yılında çaldıran savaşında bozguna uğramasının en büyük nedeni teknolojik olarak geri kalması yani ateşli silahları kullanmaması gösterilir ise de ilerleyen yıllarda(16.yy ın son çeyreği) iran a seyahat amaçlı gelmiş olan iki ingiliz gezgin "robert" ve "anthony sherley" isimli kişiler şah ordusunun avrupa modeline benzer paralı ve iyi eğitilmiş daimi bir orduya dönüştürülmesinde şaha yardım etmişler ve modernize etmişlerdir. daha sonra safevi ordusunda tofenkçiler(tüfekçiler) ve topçiler(topçular) adı altında yeni birimler oluşturulmuştur.ve bu sayede şah abbas döneminde osmanlılar mağlup edilmiştir.

safevîler, safevî i̇mparatorluğu veya safevî devleti[9] (farsça: شاهنشاهی صفوی - şehinşahi-yi safevî), 1501 ve 1736 yılları arasında varlığını sürdürmüş, sıkça modern i̇ran tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen, i̇ran tarihindeki en önemli hanedanlıklardan biri tarafından yönetilmiş devlet. bugünkü i̇ran, azerbaycan, ermenistan, irak, afganistan, türkmenistan ve türkiye'nin doğu kesiminde varlığını sürdürmüş, tarihte ilk kez şiî onikiciliğini resmî mezhep olarak kabul
etmiş ve i̇ran'ın varis olduğu safevî hanedanı'nın devletidir.
safevî devleti'nin kuruluşuna destek veren türkmen boyları şunlardır: şadıllı, şamlı, afşar, kaçar, çağırganlı, karamustafaoğlu, tekeli, beğdili, humuslu, ustaclu, dulkadirlu, varsaklar.

i̇smail safevî, akkoyunlu hükümdarı uzun hasan'ın torunu olan akkoyunlu emiri elvend mirza'yı şarur (nahçıvan) yakınlarında yendikten sonra 1501 yılının temmuz ayında tebriz'de kendisini şah ilan etti. bundan sonra i̇ran'ın tamamını ele geçirerek, mayıs 1502'de resmen safevî şahı olan i. i̇smail sonraki 235 yılda orta doğu'ya büyük etki yapacak bir şiî devletinin temelini atmıştır.